"Dinlendirici huzuru burada bulacağım..."

Toplum Gazetesi, 19 Eylül 2021

AHMET ARPAD

Buluşu 'uçan bisiklet' ile uçmasını ömrü boyunca becerememiş olan Gustav Mesmer, doktorlar "bu adam şizofrendir" dediği için 1929-1949 arası yılları güney Almanya'nın ünlü manastırlarından Schussenried'in psikiyatri kliniğinde geçirmek zorunda kalır. Rokoko kütüphanesi Almanya'nın görülmeye değer tarihi eserleri arasında. Freskleri, sütunları, küçük kubbeleriyle kütüphaneden çok bir kiliseyi andıran bu yapı özellikle Stuttgart'tan Konstanz gölüne ya da güney Bavyera'ya yapılan gezilerde mutlaka uğranması gereken bir yer. Az ötedeki Steinhausen'de "dünyanın en güzel köy kilisesi" olarak kabul edilen Barok yapı yükseliyor geniş bir ovada.

Aynı yol üzerinde, otomobille bir saat ötedeki Wies kilisesi dünya kültür mirası. Bu Rokoko kiliseye ziyaretçiler Avrupa'nın en uzak köşelerinden akın ediyor. Çünkü Wies kutsal bir yer, bir dilek kilisesi olarak kabul ediliyor. Anlatılanlara göre 1738'de köylü kadın Maria Loy evinin tavan arasında bulduğu 'Çarmıha gerilmiş İsa' heykelini aşağı indirir, tozunu alıp, oturma odasında bir köşeye yerleştirir. Aradan birkaç hafta geçtikten sonra bir akşam duası sırasında gördüklerine inanamaz. İsa'nın gözlerinden yaşlar akmaktadır. Bu inanılmaz olay yörede yıldırım hızıyla duyulur. Ve birkaç ay sonra da köylü kadının evinin yanı başında alelacele inşa edilen küçük kiliseye taşınır. Bugünkü dev kilise ise kapılarını 1749 yılında açar dindarlara. Derdine çare arayanlar o günden bugüne, sadece kırk insanın yaşadığı küçük Wies köyünde bir tepenin üzerinde bütün azametiyle yükselen kiliseye taşınıp duruyor.

Savaşlarla geçen 17. yüzyıl Almanya'da Katolikliğin yeniden güçlenmesine neden olur. Daha iyi bir gelecek arayan insanlar özellikle güney Almanya'da birbiri ardından inşa edilen kiliseleri doldurur. Yüksek, havadar, aydınlık Barok yapıların büyük kubbelerinden ve sütunlarından aşağı bakan figürler yepyeni bir vizyon peşindeki insanları çeker. Yapılardaki dinamiklik, yücelik, fresklerdeki ışık-gölge oyunları, dindarları gerçekle düş arasındaki bir dünyaya götürür!

"Allahsız Gençlik"

Yine bir saat ötede, Bavyera Alpleri'nin eteklerinde küçük Murnau. "Dinlendirici huzuru burada bulacağımı hemen seziyorum..." Avusturya Edebiyatı'nın ünlü yazarı Ödon von Horváth 1923 yılında bu kasabaya geldiğinde ilk sözleri bunlar olmuştu. Kısa yaşamının en önemli on yılını Alp dağları manzaralı, göl kıyısındaki güzel yörede geçirdi, en önemli eserlerini burada yazdı. Horváth, bohem denebilecek Murnau yaşamında günlerini çoğunlukla kahveler ve birahanelerde geçirdi, oturup gazetesini okudu, çevresini inceledi, notlar aldı ve birasını yudumladı. Tiyatro eserlerinde küçük burjuva insanlarının gizli kalmış kötü yanlarını ortaya koyan, onları iğneleyici ve acı bir alayla taşlayan Horváth'ın yaşamı 1930'lı yıllara girildiğinde büyük bir değişim geçirir. Yaklaşmakta olan nasyonal-sosyalist tehlikeyi çok çabuk sezer. Karşı çıkar. Korkan dostları onu terk eder. Horváth Murnau'dan uzaklaşır, Viyana'ya yerleşir. Çeşitli tiyatro eserlerinin yanı sıra "Allahsız Gençlik" (Türkçeye çeviren: Burhan Arpad, 1943) adlı ünlü romanını da yazar. Naziler Horváth'ı yazarlar derneğinden atarlar, romanını da yasaklarlar.

Murnau ve çevresi 1900-1940 arasında sayısız sanatçının huzur içinde yaşayıp yeni esintiler ve düşüncülerle kişiliklerini bulduğu, geliştirdiği bir yöre olmuştu. Burada göl kıyısında yıllar geçiren ünlüler arasında soyut resimleriyle ün kazanmış olan dışavurumcu Wassily Kandinsky ile öğrencisi ve sevgilisi Gabriele Münter'i de unutmamak gerekir. Dostları Franz Marc da sık sık Murnau'ya onları ziyarete gelirdi. Güney Almanya'nın dışavurumcu sanatçıları Birinci Dünya Savaşı öncesi Münter'in evinde toplanırdı. Kandinsky ile Marc'ın 1912'de kurduğu ve kısa süre sonra Alexej Jawlensky, Marienne von Werefkin, Alfred Kubin, Paul Klee, Arnold Schönberg`in ve Gabriele Münter'in de katıldığı "Mavi Süvari" grubu dönemin entellektüel ortamında oldukça yankı uyandırmıştı.

Ormanlar, tepeler, dereler, göller, tahta evler... Dinlendirici huzur burada, Bavyera Alpleri'nin eteklerinde.