31 Temmuz 2022

Büyükler düşler dünyasında

Toplum Gazetesi/ALMANYA, 31 Temmuz 2022

AHMET ARPAD

"Sayın yolcular, lütfen trene binin, hareket etmek üzereyiz... İyi yolculuklar dileriz!" ICE 694 sefer sayılı hızlı tren Münih istasyonundan ağır ağır yola koyuluyor. Yolculuk, Almanya'nın en güzel güzergâhlarından birinde. Şatolar ve üzüm bağlarını geride bırakarak Frankfurt'a.Upuzun, bembeyaz tren yılan gibi kıvrılıyor. Nehirler üzerindeki köprülerden, dağların içindeki tünellerden, romantik tarihi kentlerden geçiyor. Son istasyona vardığında hoparlördeki ses, ICE 694'ün gelişini bildiriyor. Hiç kimse inmiyor. Çünkü bu tren yolcuları cansız! Münih'ten Frankfurt'a 15 dakikada gelmişti. İki kent arası sadece 300 metreydi. Gerçek ICE 694'i çeken lokomotif ise 800 ton ağırlığında, 13 bin beygir gücünde. 360 m uzunluğundaki treni saatte 300 kilometre hıza ulaştırarak, Münih'ten Frankfurt'a 3,5 saatte götürüyor. Bu yolculuğunda Neckar ve Main nehirlerinin kıyısından, Augsburg, Ulm, Stuttgart ve Mannheim kentlerinden geçiyor, güzel Münih'i Avrupa'nın ortası, bankerler kenti Frankfurt'a yaklaştırıyor.

Geçen yıl Noel Bayramı öncesiydi. Koskocaman bir salonda, başka bir dünyadaydık. Büyüklerin düşü oyuncak trenler dünyasında! Tam 860 lokomotif, 3600 vagon ve 3 km raydan oluşan bir "düşler dünyası"nda. "Minyatür Trenseverler Derneği"nin Stuttgart metrosunun alt salonlarından birine kurmuştu. Salonda hiç kadın yoktu. Erkeklerin çoğu da yaşını başını almış, kırkının, ellisinin üstündeydi. Tek-tük çocuklar da göze çarpıyordu.

Almanların bu tür oyuncak trenlere merakı sonsuz. Milyonlarca insan yüzlerce milyon Avro'yu bu uğurda hiç çekinmeden harcıyor. Evinin bir odasını trenlerine ayıramayan çatı arasına ya da bodruma kapağı atıyor. Küçük lokomotiflerden, uzun vagon dizilerinden, ormanlardan, dağlar tepelerden oluşan "düşler dünyası"nda yaşayanlar yaşını başını almış insanlar. Küçük memurundan banka müdürüne, lise öğretmeninden başhekime, yargıca her meslekten insan kendi dünyasını kuruyor. Evinde halının üzerine dizdiği birkaç metre rayla her şeyi unutan, çocukluğunu yeniden yaşayan bu insanlar, hevesleri uğruna hiçbir giderden kaçınmıyor. Babaların 19. yüzyıldan bu yana severek oynadığı tek oyuncak minyatür trenler. Ve bu böyle kalacağa da benziyor. Boş zamanlarını buharlı ve elektrikli lokomotiflerin çektiği trenlerin dünyasında geçiren babalar çoğu kez zaman ayıramadıkları eşleri, oyuncaklarına dokunmalarına izin bile vermedikleri oğulları ile atışmayı da göze alır...

Buluşlar yapan bir 'çılgın'

Stuttgart şu sıralar bir sansasyon yaşıyor! Bu kentin aşığı Wolfgang Frey, kılı kırk yararak çalışan, buluşlar yapan bir 'çılgın'dı. 2012'de öldüğünde henüz 52 yaşındaydı. Yaşamının otuz yılını minyatür trenlere vermişti! Sadece onlara mı? Frey Alman Devlet Demiryolları'nda çalışıyordu. Stuttgart merkez tren istasyonunda demiryolu trafiğini kontrol ediyordu, sinyalizasyon sisteminin sorumlularından biriydi. İlk yıllarda evinin bodrumunda, sonra da kent metrosunun ona tahsis ettiği, birkaç dost dışında hemen hemen hiç kimsenin bilmediği 'gizli' bir bölümde neredeyse tüm boş zamanını minyatür trenler ve Stuttgart merkezinin dev maketini yaparak geçirmişti.

Gönlünce, candan çalışmıştı. 180 metrekare büyüklüğünde, 15 metre uzunluğundaki Stuttgart maketi evler, dükkanlar, insanlar, ağaçlar ve çiçekler, cadde ve sokaklarda otomobiller, otobüsler, bisikletlilerle dolu. Devlet operası, tarihi kiliseler, parklar, havuzlar, Wilhelma hayvanat bahçesi canlı canlı karşınızda. Tarihi istasyona sürekli trenler girip çıkıyor, 16 peronunda insanlar, çoluk çocuk, ellerinde bavullar bekleşiyor.

Wolfgang Frey her şeyi bire bir yapmış, her yerin fotoğraflarını çekmiş, sonra da onlara yüzde yüz sadık kalarak maketi geliştirmiş. Maketinde en çok karton, pleksiglas, ambalaj kâğıdı, kamış, tahta ve çıtadan yararlanmış. Ölümünden sonra Frey'in 'kalıtını' ailesinden satın alan Rainer Braun, bu dev 'eseri' altı aylığına Stuttgart'ın merkezinde sergiliyor. İzlerken sanki üç boyutlu dev bir fotoğrafın karşısındasınız!


24 Temmuz 2022

Kaz ciğeri ezmesi ve bergamot reçeli

Toplum Gazetesi/ALMANYA, 24 Temmuz 2022

Strasbourg hümanist hareketin öncülüğünü yapmış, Roterdamlı Erasmus'u barındırmış, Mozart'ı bağrına basmış. Marie Antoinette sık sık buraya uğramış, Johannes Gutenberg insanlık tarihinin en önemli buluşunu burada gerçekleştirmiş. Yarattığı tipo basım yapan baskı makinesiyle özgür düşüncenin doğmasına, yayılmasına önayak olmuş. Goethe, Avrupa'nın en eski eğitim kurumlarından biri sayılan üniversitesinde yıllarını geçirmiş.

Strasbourg'da Kaz Ciğeri Ezmesi

İki bin yıllık Strasbourg çok ilginç bir kent. Yüzyıllarca Fransa ile Almanya arasında "gidip gelmiş". Strasbourg; insanlarının Almanca da anlayıp konuştuğu bir doğu Fransa kenti. Tarihiyle, sokakları ve evleriyle, lokantaları, yemekleri ve şaraplarıyla, kiliseleri ve parklarıyla her mevsim turist dolu. Strasbourg iki adım ötedeki Almanya'nın insanları için en yakın büyük kent. Karlsruhe, Baden-Baden ve Offenburg'dan buraya sık sık alışverişe gelenler dükkânları dolduruyor, Le Petite France semtinin tarihi evleri arasında geziniyor, kafelerinde keyif çatıyor, lokantalarında yağlı kaz ciğeri ezmesi, haşlanmış lahana yiyip kaliteli beyaz şarapları yudumluyorlar. Strasbourg'un hemen her sokağında şık pastaneler, çeşitli ekmek sunan küçük fırınlar, leziz gıda malzemesi dolu bakkal dükkânları var. Hizmet verenler müşteriyle ilgileniyor, cana yakın, onu memnun etmeye çaba gösteriyor. Almanyalılar için bütün bunlar alışılmamış, daha doğrusu çoktan unutulmuş şeyler. Giderek küçük dükkânların kapandığı, her şeyin artık kent dışındaki büyük mağazalarda bulunduğu, çeşidin ve çeşninin yitirildiği Almanya insanı için Strasbourg gibi kentler "bir bulunmaz"! Stuttgart-Paris arasını üç saat on dakikaya indiren süper hızlı Fransız treni, TGV ile artık bir saat on beş dakikada Stuttgart'tan Strasbourg'a geliniyor.

Avrupa Konseyi, Avrupa İnsan Hakları Mahkemesi, Avrupa Parlamentosu ve daha birçok uluslararası kuruma ev sahipliği yapan Strasbourg kozmopolit bir kent. Sokaklarını sadece değişik ülkelerden – en çok da Almanya'dan – gelen turistler doldurmuyor, çok sayıda Kuzey Afrikalı da Strassburg'da severek yaşıyor, ancak özellikle kentin varoşlarında yaşayan bu insanların sorunları da yok değil.

Nancy'den birkaç kavanoz bergamot

Strasbourg'dan Paris yönünde bir buçuk saatte gidilen, görülmesi mutlaka gereken bir başka kent de Nancy. Sokakları, yapıları, dükkân ve lokantaları Strasbourg'a göre daha bir başka, daha güzel. Sokaklarında gezinen insanlar şık ve bakımlı. Tarihi binaların tümü çok güzel elden geçmiş. Kozmopolit değil Nancy, stressiz, sakin bir kent. Bergamot bonbonlarıyla, reçelleriyle ünlü. Art Nuvo'nun doğum yeri. Dolaşırken adım başı hissediyorsunuz bunu. Yapı cepheleri renkli pencereler, güller, filbaharları, kelebekler ve yusufçuklarla bezenmiş. Le Pépiniere Parkı'nda gezinirken rahatlıyorsunuz, Stanislas Alanı'nın şık kafelerinde, lokantalarında oturup dört bir yanınızı çevreleyen küçük sarayları andıran yapıları seyrederken yerinizden kalkmak istemiyorsunuz.

Stuttgart'a dönmek için yavaş yavaş tren istasyonuna doğru yürürken birkaç kavanoz bergamot reçeli almamak olmaz! Nancy'i hep anımsamak için...

17 Temmuz 2022

Maserati'ler, Lamborghini'ler, Ferrari'ler

Toplum, 17 Temmuz 2022

Saat gecenin ikisi. Başka zaman olsa çoktan uykudayız, fakat bu gece bir dost eğlentisinden dönüyoruz. Yarın sabah biraz geç kalksak da pek önemli değil. Yolumuz kent merkezindeki Theodor Heuss Bulvarı‘ndan geçiyor. Sadece beş yüz metrelik altı şeritli geniş bulvar cumayı cumartesiye bağlayan bu gece tam bir "ana baba günü!" Bugünlerde havalar çok sıcak Stuttgart'ta. Şu anda 24 derece! Yaz gecelerinin tadını çıkarmak isteyen insanlar sokaklara, alanlara dökülmüş. Geniş kaldırımlarda kızlı-erkekli genç grupları hava atıyor. Bulvarın iki yanında son on, on beş yılda peş peşe açılan sosyetik, kibar, lüks barlar adam almıyor. Havanın güzel olmasından yararlanıp dışarıya da masalar atılmış! Suite 212, T-O 12, BarBee, Barcode, Muttermilch, L'Oasis, Rohbau, Sausalitos ağzına kadar dolu. Çoğu insan içerde ve dışarda, ellerinde rengârenk içkiler ayakta. Turistlerin ve hafta sonlarında da çevre kentlerden gelenlerin uğramadan edemediği "barlar bulvarı"nda neşe gecenin ikisinde dorukta!

Çevredeki tiyatro ve sinemalardan çıkanların çoğu da eve gitmeden önce burada bir kadeh atmadan edemiyor! Korona yıllarını stresle geçiren gençlik haftanın bir gecesi de olsa dostlarıyla, tanışlarıyla Theo‘da bir araya geliyor. Bir şeyler atıştırıp çene çalmak, değişik kokteylerin tadına bakmak veya milli içki birayı yudumlamak, kalkıp dans etmek, yeni tanışlar edinmek, düşlere dalmak istiyor; kısacası tek istekleri mutlu olmak olanlar Theodor Heuss Bulvarı'na akın ediyor. Önümüzdeki aylar Avrupa'ya, Almanya‘ya neler getirecek, kimse bilmiyor, gençlik kimseye güvenemiyor.

Maserati'ler, Lamborghini'ler, Ferrari'ler

Diskjokeylerin çoğunlukla elektro, dance, house, pop, black müzik türlerini yeğlediği kulüp ve barlarda bir tanışını arayan, başka bir müzik dinlemek veya değişik bir içki isteyen "hopping" yapıyor. Bardan bara gidiyor. Görmek ve görünmek isteyenler için Theodor Heuss Bulvarı hafta sonları en uygun mekân! Buraya kadar gelip de şık barlardan, müzikli kulüplerden içeri adımını atmayanlar, alkollü içki içmeyenler de var. Onlar otomobilli fiyakalılar! Altlarında çoğu zaman kent cadde ve sokaklarında rastlamayacağınız, belki de bütün haftayı garajlarında geçiren lüks araçlar...

Tabii bunlar sadece Stuttgart yapımı Porsche veya Mercedes değil. 400-500 beygir gücünde, güzel havada üstü açılan Maserati'lere, Lamborghini'lere, Ferrari'lere hayransanız bir hafta sonu Theodor Heuss Bulvarı'na uğrayın! Cuma ve Cumartesi akşamları, geceleri çoğu lüksün lüksü araçların direksiyonlarında kelli felli, varlıklı beyler oturmuyor. Sürücüler, otomobilin kontak anahtarını kimden almış olduğu bilinmeyen, hava atanlar. Çoğunlukla jöleli veya briyantinli saçlar jilet gibi, ön ve üst kısımları uzun, yanlar ise kısa, boyunlarında altın zincirler, kulaklarında küpeler, bir elleri direksiyonda, hava atan genç tipler. Bunların bütün işi gücü, trafik tıkanmış da olsa gaza basıp gürültü yapmak, birkaç yüz metre sonra dönmek, tekrar ve tekrar aynı barların, kulüplerin önünden geçmek! Son yıllarda kent belediyesi aldığı bazı önlemlerle hafta sonlarında bu karmaşaya engel olmaya çalıyor. Bulvarın ortasına radarlar diktiler, ani trafik kontrolleri yapılıyor, hız sınırı gece saat 22'en sonra 30 kilometreye düşürüldü. Stuttgart Trafik Müdürlüğü'nden aldığım bilgiye göre 2021 yılında Theodor Heuss Bulvarı'nda 64.461 sürücü radara yakalanmış. Rekor saatte 196 km'ye ulaşan bir gençte! Motor performansı artırılmış 80-100 bin Avro‘luk aracıyla drift yapanlar ise artık pek görülmüyor.

Vergi artış oranı % 836,3

Ellerinde alkollü içecekler binlerce insanın eğlendiği bulvarda tek kör kütük sarhoşa rastlamadık. Saat ikiyi çoktan geçmiş. Biz bu gece artık içki içmeye niyetli değiliz. Theodor Heuss bulvarının geniş kaldırımlarını da yeterince arşınladık. Rotebühl alanındaki taksi durağına doğru yürürken şunları düşünmeden edemiyoruz: Türkiye'de alkollü içkiye yakın geçmişte son 90 yılın en büyük zamları yapıldı. Özel Tüketim Vergisi (ÖTV) sürekli katlanıyor! Geçenlerde dikkatimi çekmişti: Türkiye'de alkollü içecekler üzerinden iki temel vergi alınıyor. 2010 yılında bir litre rakıda 51.48 lira olan ÖTV tutarı 2022 yılında tarihinde 481,98 liraya çıkmış. Sizin anlayacağınız 12 yılda vergi artış oranı yüzde 836,3 olmuş! Ürkütücü. Benim bildiğim her insan dostlarıyla bir araya gelip yemek yiyip sohbet etmek, keyiflenmek ister! Türkiye Tekel Bayiler Platformu birkaç gün önce açıklama yaptı, yeni zamların eli kulağındaymış! İçkiye zam üzerine zam yaparak insanların içmekten vazgeçeceğini sanmanın doğru olmadığını, bunun sadece kaçak içki imalatını ve ülkeye kaçak içki sokulmasını arttıracağını kavrayan Almanya'da ise eyalet hükümetleri içki vergisini zamanla kaldırdılar. İdeolojik şok içki zamlarına Almanya'da kesinlikle rastlanmıyor...

Bir tatlı huzur!

Cumhuriyet, 17 Temmuz 2022

İsviçre'nin Fransızca konuşulan güneybatı bölgesinde en güzel köşe Cenevre Gölü ve çevresi. Lozan yakınlarından başlayan kıyı yolu Vevey ve Montrö üzerinden geçip Villeneuve'e kadar uzanıyor. Oradan ötesi İtalya ve Fransa toprakları...

Göl ve çevresi Akdeniz kıyılarını anımsatan iklimiyle Avrupa'nın varlıklılarını hep mıknatıs gibi çekmiş. Tarihi yapıları, dar sokakları, şık butikleri, gösterişli villaları, dünyaca ünlü otellerinin yanı sıra dorukları karlı dağlar, üzüm bağlarıyla kaplı yamaçlar ve tarihi köylerden oluşan olağanüstü bir doğa! Montrö'de göl kıyısında durup kentin arkasında yükselen 2 bin metrelik Rochers-de-Naye'ya bakarken sadece yamaçlara serpiştirilmiş villaları görmüyorsunuz, üzüm bağları arasındaki çayırlarda nergislerin de açmaya başladığını seziyorsunuz. Montrö'nün bağlarında Unesco'nun 2007'de listesine aldığı Lavaux şaraplarının üzümleri yetişiyor. Montrö'nün doğusundaki doğa koruma alanı Grangettes'de 250 kuş türü yaşıyor.

Villeneuve'den Montrö'ye uzanan yolda en önemli yapı 12. yüzyıldan kalma Chillon Şatosu. Gölden çıkan bir kayanın üzerine inşa edilmiş şatoya uzaktan baktığınızda sularda yüzüyormuş sanıyorsunuz. Bugün sayısız sanat etkinliğine ev sahipliği yapan Chillon'un Cumhuriyet tarihimizde önemli bir yeri var. Montrö Boğazlar Sözleşmesi'ni 1936'da dönemin Dışişleri Bakanı Tevfik Rüştü Aras bu şatoda imzalamış.

Az ötedeki Vevey, İsviçreli ve yabancı varlıklıların yeğlediği belki de en güzel küçük kent. Göl kıyısından tepelere doğru yavaş yavaş yükselen yeşil yamaçlar villalarla dolu. Tarihi kent merkezinin dar sokaklarında şirin yapılar yanyana. Gezinirken butikler, dükkânlar, kafeler, lokantalar sizi çekiyor. Vevey görkemli, fakat burada milyarderlerin yaşadığını fark etmiyorsunuz. Göl kıyısındaki Grand Hotel du Lac'ın kapısında limuzinler dizi dizi, şirin lokanta Ze Fork ağzına kadar müşteri dolu.

CHARLİE CHAPLİN

17 Eylül 1952 tarihinde, son filmi "Sahne Işıkları”nın galasına katılmak için birkaç günlüğüne Londra'ya giden Charlie Chaplin'e dönüşte ABD makamları yaşamını geçirdiği topraklara girmesine izin vermez. Gerekçeleri, ünlü sanatçının son yıllarda ülkenin huzurunu kaçırıcı girişimlerde bulunmuş olmasıdır. Kendini hep bir dünya vatandaşı kabul etmiş olan Chaplin eleştiriciydi, liberaldi, II. Dünya Savaşı yıllarında savaş karşıtı olmuştu. Amerika'da daha 1930'lu, 1940'lı yıllarda yönetenleri hafif alaylı sorgulayanlara bile kolayca "Marksist ve Komünist” damgası vuruluyordu. Onun gibi dünyaca ünlü bir sanatçıdan "rejime ve ABD anayasasına sadık” olması bekleniyordu! Bu nedenle FBI, İngiliz vatandaşı Charlie Chaplin'in oturma iznini iptal ederek yaşamın en önemli dönemini geçirmiş olduğu Amerika Birleşik Devletleri'ne girmesini engeller.

Ünlü sanatçı 1953'de tarafsız ülke İsviçre'ye yerleşmeye karar verir ve yeni yaşamı için Cenevre gölü kıyısındaki Corsier-sur-Vevey'i seçer. 14 hektar büyüklüğündeki parkın içinde yükselen 1839 yapımı iki katlı villa Manoir du Ban'i satın alır. Bu olağanüstü konutunda onu kimler ziyaret etmez! Winston Churchil, Marlon Brando, Bob Dylan, Peter Ustinov, Gandi, Çan Kay-şek, Hanns Eisler, Bertolt Brecht, Albert Einstein, Sophia Loren, Petula Clark misafiri olur. Chaplin ailesinin tarihi villası ve yanına inşa edilen Chaplins World günümüzde inanılmaz güzellikte bir müze, 1350 metrekare büyüklüğünde bir "film stüdyosu”. Burada Altına Hücum'un, Modern Zamanlar'ın, Sirk'in içindesiniz, Yumurcak, Serseri, Büyük Diktatör hemen yanıbaşınızda.

LOZAN ANTLAŞMASI VE MODERN TÜRKİYE

Az ötedeki Lozan da Montrö gibi bir yamaca kurulmuş. Kentin eski evleri ve dar sokakları, şirin lokanta ve kafeleri göl kıyısında değil, yukarda! Bir füniküler kıyıyı kent merkezine bağlıyor. Lozan'da görülecek yerler arasında en ilginci, her yıl 400 bin ziyaretçiyi çeken 13. yüzyıldan kalma gotik yapı, görkemli katedral. 1915'den bu yana Uluslararası Olimpiyat Komitesi'nin merkezi de Lozan'da. On binin üzerinde giysi, madalya, belgenin vitrinlerini süslediği, geniş bir parkın ortasındaki Olimpiyatlar Müzesi'ni her yıl 250 bin insan ziyaret ediyor. Lozan'ın Cumhuriyet tarihimizdeki yeri çok önemli. 24 Temmuz 1923'de Palais de Rumine'de imzalanan Lozan Antlaşması modern Türkiye'nin temelini oluşturuyor. Yörenin en şık ve ünlü otellerinden Beau-Rivage Palace'dan manzara eşsiz. Cenevre Gölü ayaklarınızın altında. Şirin göl gemisi "La Suisse” iskeleye yanaşıyor. Yolcular iniyor. Yeşiller, çiçekler arasında gezinirken hiç acele eden yok, gürültü yok. Her yerde bir tatlı huzur! 1910 yapımı yandan çarklı "La Suisse” bu arada hızla uzaklaşmış, burnunu karşı kıyıya vermiş, Cenevre'ye gidiyor. Geniş kaldırımlarında Ortadoğulu zenginlerin gezindiği Rue de Rhone ve Rue du Marche'nin şık mağazalarında az insanın alabileceği şık giysilerin, saatlerin, takıların satıldığı lüks kente...

10 Temmuz 2022

Gerçek Bir İstanbullu

Toplum Gazetesi, Almanya, 10 Temmuz 2022

Bizans, Konstantinopolis, İstanbul... İmparatorluklar başkenti, kültürler mozaiği. Dünyada eşi olmayan bir metropol. Ne kaldı o günlerden geriye? Ne bırakacağız torunlarımıza? İstanbul son yetmiş yılda peş peşe yediği darbelerin altında ezildi, fakat yine de hep direndi. İşin acısı bu darbeler dışardan, düşmanlardan değil, bu kentte yaşayanlardan, onu yönetenlerden geldi! Demokrat başbakanlardan, sağcı ya da dini bütün belediye başkanlarından! Değişik çıkarlar uğruna yapılan yağmaya en çok onlar katıldı. Peki karşı çıkan olmadı mı? Oldu. Bir avuç aydın, gerçek İstanbullu bir azınlık.

Çelik Gülersoy da onlardan biriydi. Bundan 19 yıl önce, 2003 yılının 6 Temmuz günü yitirmiştik onu. Büyük bir 'İstanbul aşığı' daha kayıp gitmişti. Çoğu İstanbullunun umudu o insan artık aramızda yoktu.Onun gibiler hızla azalırken, engellenirken, yağmacılar beslenmiş, yeni yeni yasalarla desteklenmiş, çıkarlar uğruna güçlendirilmişti. Çelik Gülersoy kırk yıla yakın genel müdür olarak yönettiği Türkiye Turing ve Otomobil Kurumu'nun (TTOK) hemen hemen tüm gelirini İstanbul'un kültür ve tarihini koruma uğruna harcamıştı. Belediyenin, devletin topluma yapması gerekenleri o yapmıştı. Ona çelme atanlar, önüne sayısız engel çıkaranlar ise hep bizi yönetenler (!) olmuştu.

1980'li yıllardan başlayarak Gülersoy'un İstanbul'a kazandırmış olduğu 'Bir kolyenin incileri' Boğaziçi köşkleri, Çamlıca tepesi elinden alınıvermişti. Tarihi mekanlar tepeden tırnağa değiştirilmiş, içki yasağı getirilmiş, güzelim eşyalar depolara kaldırılmış, klasik batı müziği konserlerine son verilmişti. İstanbullu da artık türbanlarının akın ettiği köşklerden uzaklaşmış, daha doğrusu uzaklaştırılmıştı. Evet, 1990'lu yılların ortasında Gülersoy'un benzersiz projelerinin engellenmesi süreci başlatılmıştı. Bu süreçte bazı "siyasi güçler"in yönlendirmesiyle kurumun ana gelirleri de kesilmişti. O yıllarda Türkiye Turing ve Otomobil Kurumu ülkeye kazandırmış olduğu değerleri birbiri ardına elden çıkarmak zorunda bırakılmıştı. Bu inanılmaz gelişmeler Çelik Gülersoy'un yüreğinde onulmaz yaralar açmıştı. 1999'da Danıştay'da üç kez kazanılmasına karşın tahakkuk ettirilen "gecikme" cezalı ağır vergi en verimli çağında elini kolunu bağlamış, onu kahretmişti.

ÇIKAR ÇEVRELERİNİN YAĞMASI

Ailece yakından tanıdığımız, onlarca yıl komşumuz olmuş olan Çelik Gülersoy artık mutlu değildi. Çünkü çıkar çevrelerinin İstanbul yağması, ülkeyi kim yönetirse yönetsin hiç aralıksız devam ediyordu. Duyarlı bir aydın, gerçek bir Atatürkçü olarak Gülersoy'un yüreği son gelişmelere kan ağlıyordu. 6 Kasım 1923'te "Türk Seyyahin Cemiyeti" adıyla Atatürk'ün himayelerinde kurulmuş olan Kurum'a 1947 yılında giren ve 1965'ten 2003'e dek Genel Müdür görevinde bulunmuş olan hukukçu Gülersoy'un umudu son yıllarda giderek azalmaya başlamıştı. İstanbul'a bir ömür vermiş olan insan yalnızlaşmıştı. Ölümünden birkaç hafta önce Bebek İskelesi'nde kahvelerimizi içerken: "Bilsen babanı ne kadar arıyorum!" demesini unutamayacağım. "O, arsa spekülatörleri-politikacılar-lumpen proletarya üçlüsünün İstanbul'a verdiği onulmaz zararı çok iyi gördü ve hiç çekinmeden açıkça yazdı."

KUTSAL GÖREVE İNEN DARBE

Çelik Gülersoy'un restorasyonundan sorumlu olduğu Soğukçeşme Sokağı'nda yer alan dizi dizi konaklardan birinde Ocak 1990'da açmış olduğu İstanbul Kitaplığı günümüzde hâlâ ayakta! Onun ömrü boyunca topladığı İstanbul'la ilgili yapıtlar benzeri olmayan bu kitaplıkta yer alıyor. Bizans, Osmanlı ve Cumhuriyet devrinden İstanbul'la ilgili 14 binden fazla tarihi belge ve yapıttan yararlanmak mümkün. Kitaplıktaki en eski eser 1541 yılı tarihli! Araştırmacılar burada çalışıyor, binlerce kitap arasında aradığını buluyor. İstanbul'un tarihini bu kitaplıkta öğreniyor. Karşısında Ayasofya, arkasında Topkapı Sarayı'nın surları ve bahçesi. İstanbul Kitaplığı'nın sahibi Çelik Gülersoy Vakfı. Çok şükür!

Son yıllarında birileri (!) Gülersoy'un başlatmış ve onlarca yıl inatla, sabırla, dirençle sürdürmüş olduğu 'kutsal' görevine darbe indirmişti! Başımızdan hiç eksik olmayan çıkarcıların darbeleri öncelikle ona değil İstanbul'umuza olmuştu. Bu değerli insanın ölümünün ardından kendi kendime sormuştum: "Bakalım şimdi 'dünya kenti' İstanbul'u tüm Türkiye'nin doğa ve kültür varlığı olarak benimseyecek genç insanlar çıkacak mı?" Çıktı. Onları Gezi'de yaşadık...

https://arsiv.adalidergisi.com/cms/2010-2019/2019/sayi-169-temmuz-2019/makale/2692/olumunun-16-yılında-celik-gulersoy-a-saygıyla

3 Temmuz 2022

Direnişçiler Yürekliydi

Toplum Gazetesi Almanya, 3 Temmuz 2022

AHMET ARPAD

Hepsi de Stuttgart'ın göbeğinde. Neredeyse yan yanalar. Tarihi saray, eyalet kütüphanesi, devlet opera, bale ve tiyatrosu, devlet sanat galerisi, konservatuvar, eyalet meclisi ve tarih müzesi! Sanırım başka hiçbir kentte böylesine birbirlerine yakın, böylesine iç içe değil sanatla kültür, tarihle politika! Kentin göbeğindeler, kocaman bir parkın içindeler.

Ünlü mimarlar tarafından değişik stilde inşa edilmiş bu yapılardan biri de, sergilediği eserlerle Baden-Württemberg eyaletinin geçmişini anlatan tarih müzesi. Orada bundan birkaç yıl önce
"Onlar Yürekliydi" adlı bir sergiyi izlemiştim. Sayısız tarihi belge ve fotoğraftan oluşan serginin ana konusu 1933-1945 yılları arasındaki Alman toplumu ve direnişçilerdi! Naziler'in başa geçmesinin ardından Hitler'i, anayasa olanak tanımadığı için iktidardan uzaklaştırmak mümkün değildi. Naziler faşist iktidarların tümünün yaptığı gibi korkutma, sindirme ve hile yollarına başvurarak kısa zamanda hem yürütme, hem de yasama gücünü ele geçirmişlerdi! Bu süreçte toplum içinde komünistlerden, sosyalistlerden ve solculardan oluşan direniş gruplarının yanı sıra tek tek idealistler de görülmeye başlamıştı. Ancak hemen hemen hepsi Nazilerin acımasız takibi sonucu savaş yıllarından önce toplama kamplarına sürülmüştü. Bu insanların başarısız olmasının en önemli nedenlerinden biri de Nazi tehlikesi karşısında "üç maymun"u oynamayı yeğleyen ülke toplumundan hiç destek görmemiş olmasıydı! Bunun en iyi örneklerinden birini de yazar Hans Fallada'nın ünlü romanı "Herkes Tek Başına Ölür"de görebiliriz. Biricik oğulları cephede ölen işçi bir karı kocanın Nazilere tek başlarına direnişini anlatan roman yaşanmış olaylardan yola çıkmış. Çevrelerinden hiç destek görmeyen yaşlı "Quangel"lerin sonu idam olur!

"Onlar Yürekliydi"

Stuttgart Tarih Müzesi'ndeki sergide yalnız bırakılmış Hitler karşıtlarının yaşamı günümüz insanlarına bir daha anımsatılmıştı. Scholl kardeşler ve "Beyaz Gül" direniş grubu, suikast yolunu deneyen özgürlük düşkünü genç marangoz Georg Elser'e vitrinler ayrılmıştı. 20 Temmuz 1944 günü Kont Claus Schenk von Staufenberg ve kardeşi Berthold Hitler'in İkinci Dünya Savaşı'nda Doğu Cephesi karargâhı olan Wolfsschanze'de bir suikast girişiminde bulunurlar. Başını çektikleri Schwarze Kapelle girişimi üyeleri Hitler ve çevresindekilerin savaşı kazanamayacağını inancındadır. Ancak suikast başarısız olur, direnişçiler hemen ertesi gün kurşuna dizilir. Stuttgart Tarih Müzesi, çocukluğunu ve gençliğini Stuttgart'ta geçirmiş olan Kont Claus Schenk von Staufenberg'i sürekli bir sergiyle anıyor.

Birkaç yıl önceki "Onlar Yürekliydi" adlı sergide anılanlardan biri de, Hitler yıllarının Stuttgartlı genç sendikacısı Willi Bleicher'di. Gestapo'nun 1934'te hapise attığı ve 1938'de hapisten çıkarmadan doğru Buchenwald toplama kampına sürdüğü Bleicher orada savaşın sonuna kadar kalır. Kendisine verilen görev, diğer tutuklularla kamp yönetimi arasında ilişki kurmaktır. Bleicher, bu görevini "kötüye kullanarak" çalıştırılan birçok tutuklunun hiç olmazsa aç kalmamasını sağlar. 1958'de yazdığı, ilerde filme de çekilen "Kurtlar Arasında Çıplak" adlı romanının kahramanı, gaz odasından kurtarmış olduğu üç yaşındaki Yahudi çocuğu Jetyz Zweig'dır. Büyük bir enflasyonun yaşandığı ve toplum yaşamının neredeyse çöktüğü 1920'li yılların Almanyasında yetişen Bleicher'in şu sözü ilginçtir: "İnsan olarak en önemli görevimiz üzerinde yaşamaya değer bir dünya yaratmaktır."

Almanya'da baskı rejimi toplumu ezerken Bleicher ve diğerleri çoğunluk gibi olup biteni görmezlikten gelmemiş, hayatlarını tehlikeye atarak hemcinslerine yardım etmişti! Savaş sonrasında Bleicher ülkenin en büyük sendikası olan Metal Sendikası'nın başına geçerek ünlenmiş, fabrika işçilerinin isteklerini endüstri patronlarından kopara kopara almıştı. 2012 yılından bu yana yazıları, radyo röportajları, belge filmleriyle Almanya'da işçi haklarına destek veren gazetecileri Willi Bleicher Ödülü'yle onurlandırılıyor. Adı caddelere verilmiş, sendikanın dev tarihi binasına da!

Stuttgart Tarih Müzesi'nin hemen karşısındaki Devlet Tiyatrosu geçen hafta 2022/2023 sezonu oyun planını basına açıkladı. Önümüzdeki 12 ay içinde Schiller, İbsen, Brecht, Shakespeare, Dürrenmatt, Büchner, Molière, Kästner ve Ende sahneye konacak. Murat Yeğiner'in yönettiği, konusu Türkiye'den Almanya'ya işçi göçünü ters açıdan ele alan ve çalışmak için İstanbul'a giden bir Alman'ın yaşadıkları olan "İstanbul-Bir Şarkı Resitali" adlı müzikal de Sezen Aksu şarkıları eşliğinde 9 Haziran 2023 – 15 Temmuz 2023 arasında Eski Tiyatro'da sahnelenecek!